Papa Kristo Negovani: “Vramëni, por gjakun mblidhmani për bojë që të shkruajnë fëmijët”

Mos të gjettë viti tjetër ndër të gjallët”! Ishte ky mallkimi i Karavangjelisit, peshkopit të  Kosturit, më 10 shkurt 1905, ndaj Papa Kristo Negovanit, ndërsa po dilnin nga mesha e kishës së fshatit. Fshatarët e Negovanit nuk do t’i mbanin dot mend kurrë këto fjalë, po të mos kishte ndodhur ajo që u pa dhe u dëgjua dy ditë më pas, më 12 shkurt 1905, kur fshati u rrethua nga banditë, që e detyruan tridhjetëvjeçarin Kristo Negovani, të vetëdijshëm për fundin që e priste, të dilte jashtë shtëpisë në mes të natës për ta masakruar, pastaj me sëpatë vranë edhe të vëllanë e tij dhe katër  bashkëfshatarë të tjerë. Në ankthin e kësaj masakre, të tmerruar pas dritareve komshinjtë kanë dëgjuar zërin e priftit të ri, i pari që futi meshën shqipe në kishë, që u thoshte xhahilëve: “Vramëni, por gjakun mblidhmani në një enë që të shkruajnë nipat tanë gjuhën shqipe”!…

Vrasjen e Papa Kristo Negovanit e kishte organizuar dhe e kishte bërë dhespoti i Kosturit. Ai erdhi në fshat dhe asistoi në meshën që mbajti gjyshi dhe kur dëgjoi që u mbajt në gjuhën shqipe, u nevrikos dhe si i tërbuar iku nga fshati pa u takuar me njeri, duke thënë kërcënuar se do ta shihnin përsëri. Para se të largohej, iu dha edhe urdhrin andartëve të Jan Bullakës që të vrisnin brenda ditës në fshatin tonë 25 patriotë shqiptarë, me në krye dhaskal Kriston dhe vëllain e tij, Theodhosin. Vrasje e tmerrshme kjo, e cila u krye mbas dy ditëve, më 12 shkurt 1905, me thika e hanxharë nga banda shoviniste greke që dhespoti i kishte sjellë, siç u fol nga fshatarët, nga Kreta, të maskuar në pyllin afër fshatit.

Dy orë para se ta vrisnin, Papa Kristo i Negovanit i shkruante një miku të tij në Rumani se tri herë e kishin gjykuar dhe orë e çast e kërcënonin për shkakun e gjuhës shqipe, por kujdesi i tij s’ishte aq të ruante veten sesa të përhapte shkrimet e tij dhe të forconte lëvizjen kombëtare shqiptare: “Merrni edhe këto vjersha. Ngutem t’i dërgoj sa kam shkruar se mos mbeten, ndëqoftëse ndërrojmë jetën, pas mënyrës që u thashë

Papa Kristo Negovani lindi në Negovan. Që i ri, për të mbajtur ekonomikisht familjen largohet nga fshati dhe emigron në Rumani, duke punuar si marangoz nëpër kantieret e ndërtimeve në Bukuresht dhe Kostancë . Pra, ishte koha kur shovinizmi grek filloi të veprojë lirisht kundër të gjitha vendeve të tjera fqinje, që pengonin helenizmin mbi këtë zonë të okupuar nga Turqia në Ballkan.

Gjatë qëndrimit në Rumani librat e Frashëllinjëve, të Naimit, Abdylit dhe të Samiut dhe të shkrimtarëve e patriotëve të tjerë të Rilindjes sonë Kombëtare, që botoheshin në atë kohë  ndezën akoma më shumë ndjenjat patriotike të mësuesit Kristo.”

Pas Rumanisë shkoi në Athinë të Greqisë, ku u arsimua, dhe pas kësaj ai u kthye në vendlindje dhe shërbeu si mësues i Negovanit dhe i Bellkamenit, dy vatra të qëndresës shqiptare kundër egërsisë së shovinistëve grekë të Megali-Idesë. Këto fshatra ishin të mëdhenj në atë kohë, numëroni nga 500 shtëpi secili, të banuar qind për qind me shqiptarë dhe mësuesi, dhaskali Kristo, krahas klasave në gjuhën greke, hapi edhe klasat e para e të dyta të fillores në gjuhën shqipe. Për të qenë ortodoks i mirë, predikonte ai, duhet kuptuar se çfarë thuhet në kishë, prandaj kisha në gjuhën greke nuk i shërben ortodoksisë shqiptare, predikonte ai. Kjo i shqetësoi shumë qeveritarët në Kozanë të Follorinës dhe i erdhën për kontroll. Raporti i kontrollit e vlerësonte shumë nivelin e mësimdhënies nga ana metodike e pedagogjike, por e kritikonte ashpër për klasat që kishte hapur në gjuhën shqipe, megjithëse ai e mbronte për arsye se fëmijët e klasave të para të shkollës fillore nuk kuptojnë asnjë fjalë greqisht dhe se ata dinë vetëm gjuhën e nënave të tyre shqip. Por kjo ide dhe ky veprim i kushtoi Kristos jetën e tij fare të re. /DITAj