Rrallëherë një aksident industrial shndërrohet në një atraksion të madh turistik. Por kur një ekip eksplorues sovjetik bëri kërkime për gaz natyror në Turkmenistan më shumë se 50 vjet më parë, thuhet se shkaktuan një reaksion zinxhir që krijoi Kraterin e Gazit Darvaza, një gropë gjigante dhe e ndezur që më në fund u bë pamja më e kërkuar e vendit.
I quajtur gjithashtu “Portat e Ferrit” dhe “Shkëlqimi i Karakumit”, fenomeni shkaktohet nga flakët e ushqyera nga metani. Duke qëndruar rreth buzës së kraterit, mund të ndjeni nxehtësinë e fortë që emetohet nga gropa. Është veçanërisht dramatike gjatë natës, kur gjuhët e zjarrta flakërojnë nën qiellin e mbushur me yje.
E rrethuar nga duna dhe shkëmbinj në një pjesë të largët të shkretëtirës Karakum, krateri është destinacioni kryesor në pothuajse çdo tur të këtij kombi të Azisë Qendrore. Kur udhëtarët filluan për herë të parë të vërshojnë drejt Darvazës, nuk kishte shërbime apo lehtësira për vizitorët, dhe duhej të sillje gjithçka që të nevojitej për një qëndrim gjatë natës. Sot ka tre kampe të përhershme me akomodim gjatë natës në tenda, si dhe ushqime dhe transport me motor deri te buza e kraterit për ata që nuk duan të ecin.
Sipas CNN, krateri është rreth 70 metra i gjerë dhe 30 metra i thellë. Një gardh sigurie u shtua në vitin 2018 për të mbajtur vizitorët larg nga gropa e ndezur.
“Është një shpellë gazi e shembur, e cila tingëllon po aq interesante sa një furrë e vjetër me gaz”, thotë autori Ged Gillmore, i cili shkroi për kraterin në “Stans By Me: A Whirlwind Tour Through Central Asia.”
Megjithatë, krateri mund të mos jetë më për shumë kohë, të paktën me flakë. Në disa raste, qeveria e Turkmenistanit ka përmendur mundësinë e mbylljes së kraterit në një mënyrë ose një tjetër. Ndërkohë, ata që e kanë vizituar Darvazën për vite me radhë thonë se flakët janë shumë më të vogla se sa ishin dikur.
“Unë do të thosha se digjet vetëm në rreth 40% të nivelit që pashë për herë të parë atje në 2009,” thotë Dylan Lupine, Lupin Travel me bazë në Mbretërinë e Bashkuar, i cili ishte nga personat e parë që çuan tursitë në Turkmenistan.
Duke qëndruar në buzë të kraterit, një udhërrëfyes lokal që dëshiroi të mbetej anonim pasi nuk ishte i autorizuar të fliste me mediat, konfirmon për CNN se flakët janë zvogëluar gjithnjë e më shumë gjatë shtatë viteve të fundit dhe rreth 40 vizitave të tij në Darvaza.
“Më parë kishte më shumë flakë se tani, ndoshta sepse xhepi i gazit po shteron,” thotë ai.
Origjina misterioze
Askush nuk është plotësisht i sigurt se kur u hap krateri i gazit, ndoshta sepse raportet e epokës sovjetike mungojnë, janë të paplota ose ende janë konfidenciale.
“Ka shumë polemika, shumë mosmarrëveshje mbi mënyrën se si filloi,” thotë George Kourounis, një aventurier dhe prezantues televiziv kanadez, i cili është personi i vetëm i njohur që ka eksploruar brenda kraterit të gazit.
Nuk di as çfarë të besoj. Ka kaq shumë histori dhe mitologji rreth këtij vendi. Është çmenduri.”
Sipas Kourounis, teoria më e përhapur është se krateri u formua në vitin 1971 dhe u ndez pak kohë më pas.
“Por ndërsa isha në Turkmenistan, ne kishim dy gjeologë të vjetër nga qeveria që dolën me ne në krater, dhe çfarë më thanë ishte se krateri në fakt u formua diku në vitet 1960 dhe ishte duke nxjerrë baltë dhe gaz për një kohë të gjatë dhe nuk u ndez deri në vitet 1980.”
A do të zhduket krateri i gazit?
Prej vitesh është folur që qeveria e Turkmenistanit do të shndërrojë Darvazën në një vend prodhimi të gazit natyror duke shuar flakët. Në vitin 2022, gazeta shtetërore “Neytralny Turkmenistan” raportoi se presidenti kishte kërkuar nga kabineti i tij të konsultohej me shkencëtarët për të gjetur një mënyrë për të shuar flakët dhe për të mbyllur vendin për turizëm.
Ndër arsyet e përmendura për mbylljen e kraterit ishin humbja e një burimi të vlefshëm natyror, dëmtimi mjedisor dhe shqetësimet për shëndetin. Që atëherë, ka pasur shumë diskutime mbi fundin e parashikuar të kraterit, por asgjë konkrete që të provojë se qeveria ka ndërmend ta mbyllë.
Për momentin, Krateri i Gazit Darvaza vazhdon të mahnisë vizitorët që bëjnë udhëtimin e gjatë dhe të vështirë nëpër shkretëtirën Karakum për të parë këtë mrekulli natyrore të rastësishme të Turkmenistanit./LIVING
