Truri i njerëzve modernë është rreth 13% më i vogël se ai i Homo sapiens që jetoi 100.000 vjet më parë. A është për shkak të ndryshimit të klimës, apo disa prej aftësive që kemi marrë?
Tradicionalisht, “truri ynë i madh” mendohet të jetë ai që e dallon specien tonë nga kafshët e tjera. Kapaciteti ynë për mendim dhe inovacion na lejoi të krijonim artin, të shpiknim rrotën dhe madje të zbrisnim në Hënë.
Sigurisht, kur krahasohet me kafshë të tjera të një madhësie të ngjashme, truri ynë është gjigant. Truri i njeriut është pothuajse katërfishuar në madhësi në gjashtë milionë vjet që kur speciet tona kanë pasur për herë të fundit një paraardhës të përbashkët me shimpanzetë. Megjithatë, studimet tregojnë se ky trend drejt trurit më të madh është përmbysur te Homo sapiens. Në speciet tona, madhësitë mesatare të trurit janë zvogëluar gjatë 100.000 viteve të fundit.
Për shembull, në një studim të fundit të vitit 2023, Ian Tattersall, një paleoantropolog në Muzeun Amerikan të Historisë Natyrore në qytetin e Nju Jorkut, gjurmoi vëllimet e trurit të homininëve të lashtë me kalimin e kohës. Ai filloi me speciet më të vjetra të njohura dhe përfundoi me njerëzit modernë.
Ai zbuloi se zgjerimi i shpejtë i trurit ndodhi në mënyrë të pavarur në lloje të ndryshme të homininëve dhe në periudha të ndryshme në të gjithë Azinë, Evropën dhe Afrikën. Llojet, truri i të cilëve u rrit me kalimin e kohës përfshijnë: Australopithecus afarensis, Homo erectus, Homo Heidelbergensis dhe Homo neanderthalensis. Megjithatë, tendenca për zgjerimin e trurit me kalimin e kohës u ndal me ardhjen e njerëzve modernë. Kafkat e burrave dhe grave sot janë mesatarisht 12.7% më të vogla se ajo e Homo sapiens që jetoi gjatë epokës së fundit të akullit.
“Ne kemi kafka me formë shumë të veçantë, kështu që njerëzit e hershëm janë shumë të lehtë për t’u njohur dhe të parët kanë tru jashtëzakonisht të madh,” thotë Tattersall.
Gjetja e Tattersall përsërit ato të të tjerëve. Për shembull, në vitin 1934, Gerhardt Von Bonin, një shkencëtar me origjinë gjermane, i lidhur me Universitetin e Çikagos në Illinois, shkroi se “ka një tregues të caktuar të një rënie në trurin e njeriut të paktën në Evropë brenda 10.000 ose 20000 viteve të fundit”
Pra, si mund ta shpjegojmë këtë reduktim? Tattersall sugjeron se zvogëlimi i madhësisë së trurit filloi rreth 100.000 vjet më parë, që korrespondon me një periudhë kohore në të cilën njerëzit kaluan nga një stil më intuitiv i të menduarit në atë që ai e quan “përpunimi simbolik i informacionit”, ose të menduarit në një mënyrë më abstrakte për të.
Ndërsa truri më i vogël dhe më mirë i organizuar ishte në gjendje të kryente llogaritje më komplekse, truri më i madh metabolikisht u bë i panevojshëm.
“Kjo ishte koha kur njerëzit filluan të prodhonin artefakte simbolike dhe gdhendje me imazhe gjeometrike kuptimplote“, thotë Tattersall.
Tattersall beson se katalizatori që shkaktoi këtë ndryshim në stilin e të menduarit ishte shpikja spontane e gjuhës. Kjo çoi në riorganizimin e rrugëve nervore të trurit në një mënyrë më efikase metabolike.
Me fjalë të tjera, pasi truri më i vogël dhe më i organizuar ishte në gjendje të kryente llogaritje më komplekse, truri më i madh metabolikisht u bë thjesht i panevojshëm.
“Mënyra jonë e të menduarit është e ndryshme. Ne dekonstruktojmë botën rreth nesh në një fjalor simbolesh abstrakte dhe i mbledhim ato simbole për të bërë pyetje si ‘Po sikur?’ Ky lloj i të menduarit simbolik duhet të ketë kërkuar një grup shumë më kompleks lidhjesh brenda trurit sesa ishte i pranishëm më parë. Sugjerimi im është që të kesh këto lidhje shtesë i mundësonte trurit të funksiononte në një mënyrë shumë më efikase“, thotë Tattersall.
Megjithatë, paleontologë të tjerë argumentojnë se të dhënat fosile tregojnë se truri filloi të tkurret më shumë kohët e fundit sesa sugjeron Tattersall, që do të thotë se ndryshimi nuk mund të lidhej me gjuhën. Kontestohet gjithashtu data në të cilën Tattersall vendos përvetësimin e gjuhës, 100.000 vjet më parë.
Shkencëtari Jeff Morgan Stibel nga Muzeu i Historisë Natyrore në Kaliforni beson se një klimë në ndryshim, dhe jo gjuha, mund të shpjegojë trurin tonë më të vogël
“Kishte një rënie deri në 100.000 vjet më parë që nuk rezultoi në një moment në një përmbysje ku madhësia e trurit filloi të rritet përsëri. Kishte rënie në atë kohë. Por më pas truri madhësia filloi të rritet përsëri, kështu që të dhënat nuk përputhen ende me atë hipotezë.”
Stibel beson se një klimë në ndryshim, dhe jo gjuha, mund të shpjegojë trurin tonë më të vogël. Në një studim të vitit 2023 , ai analizoi kafkat e 298 Homo sapiens gjatë 50.000 viteve të fundit. Ai zbuloi se truri i njeriut është zvogëluar për rreth 17.000 vitet e fundit ose më shumë, që nga fundi i epokës së fundit të akullit. Kur ai ekzaminoi me kujdes të dhënat klimatike, zbuloi se zvogëlimi i madhësive të trurit lidhej me periudhat e ngrohjes së klimës.
“Ajo që pamë ishte, sa më e ngrohtë të ishte klima, aq më e vogël ishte madhësia e trurit tek njerëzit dhe sa më e ftohtë të ishte klima, aq më i madh ishte truri”, thotë Stibel.
Truri më i vogël mund t’i kishte lejuar njerëzit të ftohen shpejt. Dihet mirë se njerëzit në klimat e nxehta kanë evoluar trupa më të dobët dhe më të gjatë për të maksimizuar humbjen e nxehtësisë. Është e mundur që truri ynë mund të ketë evoluar në një mënyrë të ngjashme. “Këto ditë nëse nxehemi, mund të veshim një bluzë, të hidhemi në një pishinë ose të ndezim kondicionerin, por 15.000 vjet më parë këto opsione nuk ishin të disponueshme për ne”, thotë Stibel.
Truri është konsumuesi më i madh i energjisë nga të gjitha organet, pasi peshon rreth 2% të masës sonë trupore, por konsumon mbi 20% të energjisë metabolike. Pra, nëse truri është një konsumator i madh i energjisë dhe nxehtësisë, atëherë ai Ka të ngjarë të përshtatet edhe me klimën, teoria jonë është se truri më i vogël e shpërndan nxehtësinë më mirë dhe gjithashtu ka një prodhim të reduktuar të nxehtësisë.
Zbulimi sugjeron se planeti i sotëm me ngrohje të shpejtë mund të shkaktojë që truri ynë të tkurret edhe më shumë.
A po bëhemi më pak të zgjuar?
Nëse truri po zvogëlohet, çfarë do të thotë kjo për inteligjencën njerëzore? Në varësi të teorisë që besoni, truri më i vogël mund të na bëjë ose më të zgjuar, më budallenj ose nuk do të ketë asnjë efekt në inteligjencën tonë. Është e vërtetë që madhësia e trurit nuk është gjithçka. Truri i meshkujve është rreth 11% më i madh se truri i femrave për shkak të madhësisë së tyre më të madhe të trupit. Megjithatë, hulumtimet kanë treguar se gratë dhe burrat kanë aftësi të ngjashme njohëse. Ka disa prova të kontestuara se speciet më të vogla të hominineve me tru, si Homo floresiensis dhe Homo naledi, ishin të afta për sjellje komplekse, duke sugjeruar se mënyra se si lidhet truri është përcaktuesi përfundimtar i inteligjencës. Sidoqoftë, në përgjithësi, të kesh një tru më të madh në krahasim me madhësinë e trupit tënd lidhet me inteligjencën.
“Fakti që madhësia e trurit tonë po zvogëlohet ndjeshëm tani jep përfundimin logjik se kapaciteti ynë për inteligjencë më të madhe ose po zvogëlohet, ose të paktën nuk po rritet”, thotë Stibel.
“Sidoqoftë, ajo që kemi bërë gjatë 10.000 viteve të fundit është që kemi krijuar mjete dhe teknologji që na lejojnë të ngarkojmë njohjen në artefakte. Ne jemi në gjendje të ruajmë informacionin në kompjuterë dhe të përdorim makina për të llogaritur gjërat për ne. Kështu që truri ynë mund të jetë duke dhënë më pak kapacitet për inteligjencë dhe fuqi truri, por kjo nuk do të thotë që ne si specie kolektivisht po bëhemi më pak të zgjuar“, thekson Stibel./ BBC
