Tre dekada më parë, disidentët kinezë po arratiseshin jashtë vendit në një operacion sekret të quajtur “Zogu i Verdhë”, por siç i thotë njëri prej tyre BBC-së, Pekini ende po i ndjek ata.
Qershor 1992: Ishte mesi i natës në Detin e Kinës Jugore dhe një anije patrullimi kineze po i afrohej një varke në rrugë nga kontinenti komunist për në koloninë e atëhershme britanike të Hong Kongut.
Ndërsa trupat kufitare erdhën në bord për të biseduar me ekuipazhin, zërat e tyre mund të dëgjoheshin nga një grup njerëzish të mbushur në një ndarje të fshehtë poshtë kuvertës.
Pak minuta më parë, kur u pikas anija e patrullës, këtyre pasagjerëve sekret u ishte dhënë një urdhër urgjent.
“Më thanë të fshihesha”, kujton njëri prej tyre, Yan Xiong. “Mos bëni zhurmë!” Shumica e atyre që fshiheshin ishin emigrantë ekonomikë, me shpresën për të gjetur punë në Hong Kong, por jo në Yan.
Ai ishte disident politik dhe nëse zbulohej, do të ishte në telashe të rënda. Yan po kontrabandohej nga Kina si pjesë e një operacioni sekret të koduar “Zogu i Verdhë”.
Patrulla përfundimisht u largua dhe në orët e hershme Yan, i cili kurrë nuk kishte udhëtuar me një varkë para asaj nate, mbërriti në Hong Kong.
Pas një mëngjesi të bollshëm, ai u dërgua në një qendër paraburgimi. Kjo ishte, iu tha atij, për sigurinë e tij.
Ecja në rrugë mund të jetë e rrezikshme. Të qenit në paraburgim nuk ishte e re për Yan.
Ai kishte kaluar tashmë 19 muaj në një burg kinez për pjesën e tij në protestat e Sheshit Tiananmen të vitit 1989.
Studentët kishin bërë thirrje për më shumë demokraci dhe liri, por Partia Komuniste dërgoi tanke për t’i shtypur.
Në fund të qershorit 1989, qeveria kineze tha se 200 civilë dhe disa dhjetëra personel sigurie kishin vdekur. Vlerësime të tjera variojnë nga qindra në shumë mijëra.
Pas lirimit të tij, Yan ishte nisur për në Kinën jugore, ku, në skenat që mund të ishin marrë nga një film spiun, ai u dërgua nga një kabinë telefonike publike në tjetrën, për t’u vënë në kontakt me njerëzit që mund ta nxirrnin jashtë.
Ai nuk ishte i vetmi disident që ndërmori këtë udhëtim të rrezikshëm.
Duke folur për BBC për një serial të ri, “Lufta e hijeve: Kina dhe Perëndimi”, Chaohua Wang kujton arratisjen e saj.
Pavarësisht se ishte numri 14 në listën e 21 personave më të kërkuar pas protestave të Sheshit Tiananmen, ajo arriti t’i shmangej kapjes, duke u fshehur në dhoma të vogla për muaj të tërë përpara se të shkonte në jug dhe të bëhej pjesë e linjës së arratisjes së “Zogut të Verdhë”. “Isha si një parcelë e zhvendosur nga një [person] te tjetri,” thotë ajo.
“Unë nuk e dija as emrin ‘Zogu i Verdhë’ për shumë vite.” Zogu i Verdhë mund të tingëllojë si një operacion klasik spiun, dhe shumë besuan se prapa qëndronte një shërbim inteligjence si MI6 ose CIA.
Në fakt, ishte një sipërmarrje private e ndërmarrë nga grupe të interesuara qytetarësh në Hong Kong, të motivuar nga dëshira për të ndihmuar ata që ishin mes të arratisurve.
Midis tyre ishin industria vendase e filmit dhe argëtimit dhe krimi i organizuar.
“Ata [treshe] kishin shumë policë kinezë në xhepat e tyre,” thotë Nigel Inkster, i cili në atë kohë ishte një oficer i inteligjencës me bazë në Hong Kong.
Kjo ishte ajo që u mundësoi atyre të largonin njerëzit nga streha në Pekin dhe t’i kontrabandonin ata përtej kufirit.
Mbretëria e Bashkuar dhe SHBA u përfshinë vetëm kur ata njerëz që mbërritën në Hong Kong duhej të përcaktonin se ku të shkonin më pas.
Yan kujton se u vizitua nga ai që ai e përshkroi si një “zotëri anglez”, i cili nuk i dha kurrë emrin e tij, por e ndihmoi me dokumentet. “Për ty është më mirë të shkosh në Amerikë, jo në Angli,” i tha burri. Brenda pak ditësh Yan ishte në Los Anxhelos. Chaohua Wang gjithashtu përfundoi në SHBA.
Ish-zyrtarët i kanë thënë BBC-së se Mbretëria e Bashkuar hezitonte të pranonte protestuesit në Tiananmen sepse ishte e dëshpëruar të shmangte tronditjen e Kinës në prag të dorëzimit të Hong Kongut në vitin 1997.
Një marrëveshje ishte nënshkruar nga MB në 1984, por ngjarjet e Sheshit Tiananmen pesë vjet më vonë ngritën pyetje të vështira për të ardhmen e Hong Kongut.
Në vitin 1992, disa javë pas mbërritjes së Yan në koloni, ish-ministri i kabinetit konservator Chris Patten u bë guvernatori i fundit i Hong Kongut.
Ai thotë se ishte i vendosur të krijuar një demokraci më të madhe, me shpresën se do të rezistonte pas dorëzimit, dhe ai njoftoi propozimet për reformën demokratike të institucioneve të Hong Kongut, që synonin zgjerimin e bazës së votimit në zgjedhje.
Kishte kundërshtime ndaj reformave jo vetëm nga udhëheqja e Kinës, por edhe nga ata në Londër që nuk donin të antagonizonin Pekinin.
“Përgjegjësia ime kryesore ishte të përpiqesha t’u jepja njerëzve në Hong Kong mundësinë më të mirë për të vazhduar të jetonin në liri dhe prosperitet, dhe ta bëja këtë pas vitit 1997,” thotë ish-guvernatori, tani Lord Patten.
Ai thotë se ishte gjithashtu në dijeni, por jo i përfshirë në operacionin “Zogu i Verdhë”.
Ngurrimi për të lejuar disidentët të vijnë në Mbretërinë e Bashkuar – dhe zemërimi në disa qarqe për reformat e Patten – flet për një pyetje qendrore nga vitet 1990 që ka ende rëndësi sot: Sa larg duhet të shkojë Perëndimi për të shmangur zemërimin e Kinës dhe për të përshtatur veçanërisht ngritjen e saj kur bëhet fjalë për vlera si të drejtat e njeriut dhe demokracia? “Zogu i Verdhë” përfundoi në natën me shi në korrik 1997 kur Hong Kongu u bë territor sovran kinez.
Për disa vite, liritë që Patten ishte përpjekur të siguronte, u mbajtën.
Por në dekadën e fundit, Kina – nën drejtimin e Xi Jinping – ka marrë një kthesë më autoritare dhe është përpjekur të sjellë Hong Kongun në linjë me politikat e tij. Yan mori nënshtetësinë amerikane dhe jetoi një jetë model amerikan.
Ai u bashkua me ushtrinë amerikane dhe shërbeu në Irak si kapelan ushtarak.
Ai mund të kishte menduar se dora e Partisë Komuniste të Kinës nuk mund ta arrinte në shtëpinë e tij të re, por e kishte gabim. Në vitin 2021, ai vendosi të kandidojë për poste publike.
Ai qëndroi si kandidat në zgjedhjet paraprake Demokratike për Distriktin e Parë të Kongresit të Nju Jorkut.
Yan filloi të vinte re disa dukuri të çuditshme gjatë fushatës së tij. Makina të çuditshme e ndiqnin dhe fshiheshin jashtë ku ai qëndronte në tre të mëngjesit. Në ngjarjet e fushatës, njerëzit përpiqeshin ta pengonin të fliste.
Ai e mësoi pse kur FBI erdhi për të folur me të.
Një hetues privat amerikan u kishte thënë atyre se ai ishte kontaktuar nga një individ në Kinë, i cili i kishte kërkuar që të kryente vëzhgimin e Yan.
Duket se ideja e hyrjes së një ish-protestuesi të Tiananmenit në Kongresin Amerikan ishte e papranueshme.
“Ai i kishte thënë në mënyrë specifike hetuesit tonë privat se ata duhej të minonin kandidaturën e viktimës”, thotë agjenti i FBI-së Jason Moritz.
FBI ishte në gjendje të monitoronte ngjarjet ndërsa individi me bazë në Kinë i propozoi hetuesit të gërmonte papastërti rreth figurës së Yan.
Nëse ai nuk mund të gjente ndonjë, ai ishte i udhëzuar për të bërë disa. Nëse kjo nuk funksionoi, sugjerohej rrahja e tij apo edhe organizimi i një aksidenti automobilistik. “Ata duan të mbytin dhe të vrasin fushatën time,” shpjegon Yan.
Personi që udhëzon hetuesin privat, vlerësoi FBI, punonte në emër të Ministrisë së Sigurisë së Shtetit të Kinës. Ata u paditën, por nuk mund të arrestoheshin sepse ndodheshin jashtë SHBA-së.
Kina ka mohuar vazhdimisht pretendimet për ndërhyrje politike.
Por ky nuk është rasti i vetëm ku pretendohet se është bërë më e sigurt në gjurmimin e atyre që i konsideron disidentë në vende të tjera.
Ka pasur pretendime për “stacione policore jashtë shtetit” në MB dhe SHBA dhe për individë që u janë nënshtruar presioneve për t’u kthyer në Kinë ose për të heshtur.
Historia e Yan zbulon se ndërsa Kina është bërë më e sigurt dhe kontrolluese në vend, ajo gjithashtu ka kërkuar të zgjerojë shtrirjen e saj jashtë vendit.
Dhe kjo po shkakton gjithnjë e më shumë fërkime mbi çështjet e spiunazhit, mbikëqyrjes dhe të drejtave të njeriut.
Ndërkohë, mesazhi i Yan për qeveritë perëndimore kur kanë të bëjnë me Kinën është i thjeshtë: “Ata duhet të jenë të kujdesshëm”./OraNews
