Për dekada të tëra, burrat në shumë vende pritej të shpenzonin dy ose edhe tre muaj pagë për një unazë fejese me diamant. Ky koncept – dhe statusi ikonik i kësaj perle – nuk lindi rastësisht.
Historia daton që nga viti 1870, kur një student i Universitetit të Oksfordit, Cecil Rhodes, u nis për të provuar fatin e tij në Koloninë e Kepit – Afrika e Jugut e ditëve të sotme, atëherë një territor kyç britanik.
Duke parë sektorin në lulëzim të minierave të diamanteve atje, ai filloi t’u jepte me qira pompa uji kërkuesve të diamanteve për të parandaluar përmbytjet e minierave. Pastaj, gjatë 20 viteve të ardhshme, Rhodes dhe partneri i tij Charles Rudd vazhduan të blinin qindra, dhe më pas mijëra, miniera dhe “pretendime” të vogla – prona toke që besohet se përmbanin diamante – shpesh për një shumë të vogël kur pronarët e tyre përballeshin me falimentimin. Shumica e minatorëve ishin operatorë të vegjël, dhe Rhodes dhe Rudd kishin qasje në kapital të madh financiar – veçanërisht perandorinë bankare Rothschild – përmes lidhjeve të tyre në Londër. Ndërsa dy partnerët kombinuan pretendimet në njësi më të mëdha minerare, kostot e përgjithshme u ulën dhe operacionet u bënë më fitimprurëse.
Partnerët u themeluan si De Beers Consolidated Mines, ku De Beers ishte emri i njërës prej minierave që ata morën përsipër. Deri në vitin 1888, kompania kishte pothuajse monopol mbi pretendimet e Afrikës së Jugut dhe minierat aktive të diamanteve. Me diamantet që përbënin më shumë se 25 përqind të eksporteve të Afrikës së Jugut në vitin 1900, De Beers u bë një fuqi e madhe e ekonomisë së vendit, duke kontrolluar rreth 90 përqind të furnizimit të përgjithshëm botëror me diamante. Vetë Rhodes u bë një figurë kryesore perandorake, duke shërbyer si kryeministër i Kolonisë së Kepit nga viti 1890 deri në vitin 1896.
De Beers u themelua mbi politikat raciste të Afrikës së Jugut, e cila në atë kohë sundohej nga një pakicë e bardhë. Diamantet nxirreshin nga minatorë të zinj që fitonin paga minimale për mbijetesë, ndërsa aksionarët e bardhë me origjinë evropiane të De Beers gëzonin fitimet.
Pas vdekjes së Rhodes në vitin 1902, kontrolli i De Beers përfundimisht i kaloi sipërmarrësit të lindur në Gjermani, Ernest Oppenheimer. Oppenheimer përdori një kombinim të stimujve financiarë, presionit strategjik dhe diplomacisë për të bindur furnizuesit e diamanteve në vende të tjera që të shisnin ekskluzivisht përmes “Organizatës Qendrore të Shitjes” (CSO) me seli në Londër dhe në pronësi të De Beers, e cila në vitet 1930 u bë kanali i unifikuar i shitjeve për pothuajse të gjitha diamantet e para-prera në botë. Kjo i mundësoi De Beers të grumbullonte diamante, të kontrollonte rreptësisht nxjerrjen e gurëve në tregun global dhe të kontrollonte në mënyrë efektive çmimet – duke krijuar kështu një iluzion të mungesës së diamanteve në të gjithë botën.
Ndërkohë, De Beers kërkoi të rriste kërkesën globale për diamante. Në vitin 1946, kompania punësoi NW Ayer, një agjenci reklamash me seli në Filadelfia, e cila një vit më vonë doli me sloganin legjendar, “Një diamant është përgjithmonë”. Kjo e riformuloi diamantin dhe, konkretisht, unazën e fejesës me diamant, si një simbol të “dashurisë së përjetshme”. Përmes reklamave masive, vendosjes së produkteve në filma dhe marrëdhënieve me publikun e të famshmëve – për shembull, huazimit të bizhuterive aktorëve për ngjarje të mëdha – fushata transformoi tregun e diamanteve në SHBA, Evropë dhe Japoni.
Duke zgjatur 64 vjet, deri në vitin 2011, kjo fushatë pati një sukses të jashtëzakonshëm global, me revistën Ad Age që e quajti “Një diamant është përgjithmonë” si sloganin kryesor të reklamave të shekullit të 20-të. De Beers kishte krijuar një normë shoqërore, me unazën e fejesës me diamant që u bë pothuajse e detyrueshme në çdo treg të zhvilluar. Ndërsa më parë, një i fejuar mund t’i jepte një medaljon, një varg perlash ose një trashëgimi familjare personit që donte, numri i nuseve amerikane me një unazë diamanti u rrit nga 10 përqind në vitin 1940 në rreth 80 përqind në vitin 1980. Në Japoni, kjo shifër u rrit nga më pak se 5 përqind në vitin 1960 në 60 përqind deri në vitin 1981.
Në fillim të viteve 1950, një unazë diamanti kushtonte zakonisht rreth 170 dollarë – rreth 2,300 dollarë me paratë e sotme. Reklamat e De Beers fillimisht sugjeronin shpenzimin e një page mujore për një unazë fejese, por në vitet 1980, ato po ngrinin pyetjen: “Si mund ta bësh që dy muaj rrogë të zgjasin përgjithmonë?” Konsumatorët dukeshin të palëkundur nga fakti se vlera e rishitjes së një diamanti ishte zakonisht vetëm 50 përqind e çmimit të tij origjinal me pakicë (në ndryshim nga arin, i cili ka një çmim referues “zyrtar” të vendosur dy herë në ditë).
Në kohën kur Marilyn Monroe këndoi “Diamonds are a girl’s best friend” në vitin 1953 dhe filmi i James Bond “Diamonds Are Forever” u publikua në vitin 1971, diamanti ishte bërë një ikonë.
‘Sjellje karteli’
Deri në fund të viteve 1970, De Beers shpërndante çdo vit rreth 50 milionë karat diamanti, me shitje prej më shumë se 2 miliardë dollarësh vetëm në SHBA.
Por, me kalimin e viteve 1980, filluan të shfaqen probleme për kompaninë.
De Beers u vu nën vëzhgim gjithnjë e më të madh ndërsa lëvizja anti-aparteid mori vrull në Evropë dhe Shtetet e Bashkuara. Raportet për kushtet e saj të punës ishin tronditëse: paga të ulëta për minatorët, trajnim minimal për sigurinë dhe konvikte të mbushura me njerëz të rrethuar nga tela me gjemba dhe pika kontrolli sigurie. Ky publicitet negativ e vendosi De Beers në qendër të vëmendjes, si një nga përfituesit kryesorë të aparteidit.
De Beers kishte luftuar tashmë akuzat për “sjellje karteli” nga Departamenti i Drejtësisë i SHBA-së. Por në vitin 1994, kompania u padit nga një juri e madhe amerikane për akuza të fiksimit të çmimeve. Kompanisë iu ndalua të bënte biznes në SHBA, ku drejtuesit e saj nuk mund të shkelnin më nga frika e arrestimit.
Në fund të viteve 1990, raportet se tregtia e diamanteve po financonte luftëra civile brutale në Angola, Sierra Leone dhe Republikën Demokratike të Kongos e përkeqësoi më tej ndjenjën e konsumatorëve.
Grupet rebele vunë në shënjestër minierat e diamanteve “aluviale” – depozita sipërfaqësore relativisht të lehta për t’u nxjerrë, shpesh në shtretërit e lumenjve – duke shitur gurë në tregun informal “gri” dhe duke përdorur fitimet për të blerë armë. Fraza “diamante gjaku” hyri në leksik, pasi artikujt investigativë përshkruanin fëmijë të skllavëruar me kazma dhe lopata. De Beers u akuzua për mbylljen e një syri, nëse jo për bashkëpunim të plotë. Shitjet e kompanisë ranë më shumë se 20 përqind në dy vjet, nga rreth 5.7 miliardë dollarë në vitin 1999 në 4.45 miliardë dollarë në vitin 2001, me furnizues të tjerë diamanti si Endiama e Angolës dhe Alrosa e Rusisë të prekur po aq mirë.
Por që nga fillimi i viteve 1990, ndryshimet kishin filluar në De Beers. I përballur me presionin e Kongresit Kombëtar Afrikan (ANC) të sapozgjedhur të Afrikës së Jugut, ai kishte prezantuar kushte dhe paga më të mira për minatorët e tij, kryesisht të zinj. Në të njëjtën kohë, afrikano-jugorët me ngjyrë filluan të zënë disa role drejtuese.
Ndërkohë, aktakuza amerikane nënkuptonte se kompania nuk kishte zgjidhje tjetër veçse të mbyllte CSO-në e saj në vitin 2000, duke sjellë konkurrencë nga prodhues të tjerë. Çmimet e diamanteve, të cilat nuk përcaktoheshin dhe diktoheshin më nga CSO, u bënë më të paqëndrueshme, të nënshtruara ndaj kërkesës së luhatshme, cikleve ekonomike dhe kushteve gjeopolitike.
Për t’iu kundërvënë reagimit negativ të diamanteve të përgjakshme, De Beers ndihmoi në zbatimin e “Procesit Kimberley” në vitin 2003, nëpërmjet të cilit tregtarët e diamanteve mund të gjurmojnë origjinën e diamanteve dhe të vërtetojnë diamantet “e pastra” me një vulë mikroskopike.
Jo përgjithmonë?
Sot, diamantet natyrale mund të kenë humbur disi nga joshja e tyre me rritjen e gurëve të “rritur në laborator” dhe “simulantëve të diamanteve” siç është zirkonia kub, të cilët janë deri në 90 për qind më të lirë se lloji i nxjerrë nga minierat dhe shpesh dallohen nga diamanti i vërtetë, vetëm nga ekspertët që përdorin pajisje të specializuara.
Gjatë dy viteve të fundit, industria e diamanteve është goditur nga një “stuhi perfekte” gurësh sintetikë më të lirë, kërkesë e dobët konsumatore në SHBA dhe Kinë, sanksione kundër Rusisë dhe, së fundmi, tarifa të larta amerikane. Kjo ka pasur një ndikim të përhapur negativ: Qendra Botërore e Diamanteve në Antwerp (AWDC) raportoi se importet e diamanteve të papërpunuara ranë me 35 përqind në vitin 2024, me tregtinë e përgjithshme që ra me 25 përqind nga viti në vit (nga 32.5 miliardë dollarë në 24.4 miliardë dollarë) – dhe në qendrën indiane të përpunimit të gurëve të çmuar të Suratit, të paktën 50,000 punëtorë diamantesh mbetën pa punë në vitin 2024. Të paktën 80 punëtorë diamantesh në Indi kanë vdekur nga vetëvrasja në dy vitet e fundit.
Në vitin 2011, familja Oppenheimer ia shiti interesin e saj në De Beers korporatës minerare me seli në Londër, Anglo American, një tjetër aksioner kryesor, për pak më shumë se 5 miliardë dollarë. De Beers tani është përsëri në shitje, përsëri me një çmim prej 5 miliardë dollarësh, ndërsa Anglo American kërkon të dalë nga tregu në rënie i diamanteve në favor të bakrit, xehes së hekurit dhe mineraleve të rralla të tokës.
Pavarësisht kushteve të paqëndrueshme të tregut, shitjet totale globale të diamanteve për konsumatorët u vlerësuan në afërsisht 100 miliardë dollarë në vitin 2024, me çmim mesatar prej 6,750 dollarësh për një unazë diamanti në SHBA, sipas Këshillit të Diamanteve Natyrore – rreth 1.3 muaj pagë standarde në Shtetet e Bashkuara, por rreth tetë muaj vlerë e të ardhurave mesatare globale. Për ata me të ardhura më të larta, Harrods i Londrës thuhet se ka një diamant në formë dardhe prej 228.31 karatësh, të disponueshëm për t’u parë me takim privat – me një çmim që vlerësohet të jetë mbi 30 milionë dollarë./ Al Jazeera.
